Ngân hàng SCB huy động tiền gửi tiết kiệm của người dân để hoạt động tín dụng song 93% số tiền cho vay với 1.066.000 tỷ đồng chỉ dành cho bà Trương Mỹ Lan sử dụng mục đích cá nhân.
Bà Trương Mỹ Lan, Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, vừa bị Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an, đề nghị truy tố về ba tội Đưa hối lộ, Vi phạm quy định về hoạt động của ngân hàng và Tham ô tài sản.
Trong số 85 bị can còn lại có 41 lãnh đạo, cán bộ Ngân hàng SCB; 15 cựu cán bộ Ngân hàng Nhà nước; 3 cựu cán bộ Thanh tra Chính phủ; một cựu cán bộ Kiểm toán Nhà nước. Tất cả bị đề nghị truy tố về các tội Tham ô tài sản, Nhận hối lộ, Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ, Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng và Vi phạm quy định về hoạt động của ngân hàng.
Theo kết luận điều tra, Vạn Thịnh Phát được xây dựng và hoạt động theo mô hình công ty cổ phần tập đoàn. Vạn Thịnh Phát giữ vai trò trung tâm, kiểm soát toàn bộ hoạt động của các công ty trong hệ sinh thái và thường không tham gia trực tiếp vào hoạt động kinh doanh.
Tập đoàn Vạn Thịnh Phát xây dựng hệ sinh thái với hơn 1.000 doanh nghiệp gồm các công ty con, công ty thành viên trong và ngoài nước, được chia thành nhiều lớp.
Các hệ sinh thái của Vạn Thịnh Phát được chia làm 4 nhóm chính, có quan hệ chặt với nhau. Một là nhóm định chế tài chính tại Việt Nam gồm Ngân hàng SCB, Công ty Chứng khoán Tân Việt, Công ty Việt Vĩnh Phúc. Trong đó, SCB giữ vai trò quan trọng nhất.
Hai là nhóm công ty kinh doanh tại Việt Nam, chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực bất động sản, nhà hàng, khách sạn. Nhóm này có nhiều công ty có vốn điều lệ lớn như Công ty CP Tập đoàn Sài Gòn Peninsula 18.000 tỷ đồng, Công ty CP Tập đoàn đầu tư An Đông 9.000 tỷ.
Nhóm thứ ba là các công ty "ma" tại Việt Nam được thành lập để lấy pháp nhân góp vốn đầu tư dự án, vay vốn ngân hàng, đáo hạn. Thứ tư là mạng lưới công ty tại nước ngoài do bà Lan xây dựng tại các nước được mệnh danh là "thiên đường thuế". Nhóm này có nhiệm vụ điều hành hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam và quản lý tài sản của gia đình bà Lan tại nước ngoài.
Tự mở ngân hàng phục vụ cá nhân
Với chủ trương lợi dụng hoạt động của ngân hàng để huy động vốn phục vụ kinh doanh cá nhân, bà Lan đã thâu tóm 3 ngân hàng tư nhân. Từ tháng 12/2011, bà Lan nhờ người đứng tên để sở hữu phần lớn cổ phần của ba ngân hàng TMCP là Sài Gòn, Việt Nam Tín Nghĩa và Đệ Nhất. Ba nhà băng này sau đó được bà Lan hợp nhất với tên gọi là Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB).
SCB được xem là một trong những mắt xích quan trọng khi bà Lan sử dụng nhà băng này như một công ty tài chính để cấp vốn cho hệ sinh thái của Vạn Thịnh Phát. Tính đến 2022, SCB có vốn điều lệ hơn 15.000 tỷ đồng. Dù không trực tiếp nắm quyền điều hành nhưng bà Lan sở hữu 91,5% cổ phần.
Theo kết luận điều tra, để thuận tiện chi phối hoạt động ngân hàng, bà Lan đã tuyển chọn những người thân tín có trình độ lâu năm về lĩnh vực tài chính, ngân hàng để đưa vào nắm giữ vị trí chủ chốt. Các vị trí chủ chốt được bà Lan trả lương ở mức cao với 200-500 triệu đồng một tháng như thành viên Hội đồng quản trị, Ban tổng giám đốc, Giám đốc các chi nhánh lớn, Trưởng ban kiểm soát.
Bà Lan bị cáo buộc sử dụng Ngân hàng SCB như một "công cụ tài chính" để huy động tiền gửi của người dân và các tổ chức, theo Luật Các tổ chức tín dụng. SCB được phép nhận tiền gửi của người dân, doanh nghiệp để hoạt động cấp tín dụng cho khách hàng vay vốn. Nhưng bà Lan đã dùng quyền hạn của mình để chỉ đạo hợp thức hồ sơ rút tiền, phục vụ chi tiêu cá nhân, cơ quan điều tra cáo buộc.
Việc làm này của bà Lan bị đánh giá là vi phạm khi pháp luật hiện hành cấm tổ chức, cá nhân được can thiệp trái pháp luật vào hoạt động của ngân hàng. Hơn nữa, một cổ đông là cá nhân không được sở hữu vượt quá 5% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng.
Sau khi thâu tóm thành công, bà Lan đã chỉ đạo lãnh đạo ngân hàng phối hợp cùng cán bộ chủ chốt ở Vạn Thịnh Phát rút tiền của ngân hàng dưới hình thức giải ngân cho các hồ sơ vay được lập khống. Thậm chí nhiều lần, bà Lan chỉ đạo rút tiền trước, hoàn thiện hồ sơ sau. Mỗi khoản tiền rút ra đều có cách làm khác nhau, "vẽ" các phương án khác nhau.
SCB lập riêng đơn vị cho vay phục vụ bà Trương Mỹ Lan
Từ 2012 đến 2022, SCB cho vay, giải ngân cho 1.366 khách hàng (710 cá nhân và 656 tổ chức). Trong đó nhóm của bà Lan có hơn 2.500 khoản vay tại SCB với tổng số tiền hơn 1.066.000 tỷ đồng. C03 xác định, số tiền của nhóm bà Lan chiếm 93% số tiền cho vay, 7% còn lại cho khách hàng thông thường.
Đến năm 2022, 875 khách hàng trong nhóm bà Lan với gần 1.300 khoản vay còn dư nợ tại SCB hơn 677.000 tỷ đồng (483.000 tỷ đồng dư nợ gốc, 193.000 tỷ tiền lãi). Các khoản nợ này đều nằm trong nhóm không có khả năng thu hồi.
Bà Lan bị cáo buộc chỉ đạo cấp dưới là lãnh đạo ngân hàng phối hợp cùng đơn vị thẩm định giá tạo lập khách hàng vay vốn khống, nhờ người đứng tên tài sản, tạo hồ sơ khống. Dù hồ sơ thể hiện thời điểm giải ngân cùng thời điểm ký hợp đồng tín dụng nhưng hầu hết các khoản vay của bà Lan đều "lấy tiền trước, hợp thức hóa hợp đồng sau".
Theo cơ quan điều tra, bằng thủ đoạn trên, nhóm Vạn Thịnh Phát đã lập hàng nghìn pháp nhân, thuê hàng nghìn cá nhân làm đại diện, đứng tên trên hồ sơ vay vốn. Việc cần nhiều người như vậy để tránh tình trạng khi kiểm tra trên ứng dụng CIC sẽ hiện ra dư nợ tín dụng lớn khiến không thể giải ngân.
Từ năm 2020, nhằm tránh sự kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh TP HCM, bà Lan yêu cầu lãnh đạo SCB lập một số đơn vị có chức năng cho vay trực thuộc Hội sở. Từ đó, Trung tâm kinh doanh khách hàng Wholesale, kênh kinh doanh trực tiếp thuộc khối doanh nghiệp và kênh kinh doanh trực tiếp thuộc khối tài chính cá nhân đã ra đời.
Ba trung tâm đều thuộc sự quản lý của Hội sở SCB, với nhiệm vụ chính là phục vụ giải ngân cho các khoản vay của bà Lan. Từ khi thành lập đến năm 2022, ba đơn vị trên đã giải ngân cho bà Lan 396 khoản vay và hiện còn dư nợ 185.000 tỷ đồng.
Nhằm hợp thức việc rút tiền và tránh bị truy vết theo dòng tiền để phát hiện sai phạm, bà Lan đã chỉ đạo cán bộ ở SCB chuyển tiền giải ngân vào các công ty ma. Sau đó thực hiện rút tiền mặt nhằm cắt đứt dòng tiền.
Khi cần tiền tiêu, bà Lan chỉ đạo thực hiện bằng hai cách. Một là rút tiền mặt trực tiếp tại ngân hàng. Hai là chuyển tiền vào các công ty ma sau đó chuyển lòng vòng hoặc rút tiền mặt. Khi đến hạn không trả được, bà Lan tiếp tục vẽ ra các khoản vay khống khiến số tiền chiếm đoạt được ngày càng nhiều.
Cơ quan điều tra cáo buộc từ tháng 2/2018 đến tháng 10/2022, bà Lan đã chỉ đạo lập khống 916 hồ sơ vay vốn của SCB 545.000 tỷ đồng và chiếm đoạt 304.000 tỷ. Ngoài ra, bà Lan còn bị cáo buộc gây thiệt hại tiền lãi phát sinh gần 130.000 tỷ đồng.
So với quy mô GDP Việt Nam tới cuối quý III năm nay (4,7 triệu tỷ đồng), số tiền 304.096 tỷ đồng (12,53 tỷ USD) mà bà Trương Mỹ Lan bị cáo buộc chiếm đoạt tương đương 6%.
Xét các chỉ tiêu về hoạt động của ngành ngân hàng, con số này bằng 2,4% tổng dư nợ tín dụng toàn nền kinh tế (12,75 triệu tỷ đồng) tính tới cuối quý III, bằng 11% tổng dư nợ cho lĩnh vực bất động sản. Số tiền này cũng tương đương với tổng tài sản một ngân hàng quy mô tầm trung trên thị trường hiện nay.
C03 kết luận, dù không giữ chức vụ ở SCB nhưng bà Lan là người chi phối, lũng đoạn, chỉ đạo toàn bộ hoạt động ngân hàng. Bà Lan thực hiện chuỗi hành vi phạm tội với vai trò là người tổ chức, chủ mưu, cầm đầu. Nữ chủ tịch đã biến các lãnh đạo ngân hàng và một số người khác ở Vạn Thịnh Phát thành người thực hành hành vi phạm tội.
Các sai phạm của bà Lan bị đánh giá là được tổ chức, chuẩn bị "hết sức công phu, tỷ mỷ, có kịch bản chi tiết", bất chấp các quy định pháp luật.
