Một loạt chủ đầu tư điện gió tại Lào đang muốn bán điện cho Việt Nam qua đường dây truyền tải liên miền. Chỉ riêng đề xuất bán điện gió qua các đường dây truyền tải tại Quảng Trị, các dự án của bên bán có thể cung cấp hơn 4.000MW, lớn hơn rất nhiều so với khả năng giải tỏa công suất bên phía Việt Nam.
Đề xuất bán hơn 4.100MW
Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ, trong số này có Công ty TNHH đầu tư và thương mại Vinacom nhiều lần có kiến nghị EVN về việc đã triển khai dự án điện gió Savan 1 tại tỉnh Savanakhet (Lào) với công suất 495MW.
Qua làm việc với EVN, khả năng giải tỏa công suất của dự án Savan 1 thông qua trạm biến áp (TBA) 220kV Lao Bảo có thể lên tới 300MW, trong bối cảnh trạm 500kV Hướng Hóa (có khả năng giải tỏa công suất cao hơn - PV) chưa đi vào vận hành.
Dự kiến dự án đưa vào khai thác trước ngày 31-12-2025. Vì vậy, Công ty Vinacom đề xuất EVN có kiến nghị tới Bộ Công Thương về chủ trương nhập khẩu dự án điện gió Savan 1 và cam kết đưa dự án vào vận hành năm 2025 để góp phần cung ứng điện cho miền Bắc Việt Nam.
Đồng thời, doanh nghiệp này cũng cam kết chỉ đưa vào vận hành 300MW trong thời gian TBA 500kV Hướng Hóa chưa đi vào vận hành. Toàn bộ công suất dự án là 495MW sẽ chỉ được vận hành sau khi trạm 500kV Hướng Hóa đi vào vận hành.
Trong báo cáo gửi Bộ Công Thương, EVN nhắc tới đề xuất của doanh nghiệp này và cho hay có nhiều nhà đầu tư điện nói chung và điện tái tạo từ Lào đang muốn bán điện cho Việt Nam.
Trong đó, cụm nhà máy điện gió Savan 1 và 2 (công suất 2x495MW) hiện đã ký hợp đồng phát triển dự án (PDA) với Chính phủ Lào; nếu được phê duyệt chủ trương nhập khẩu năm 2023, dự án Savan 1 sẽ đưa vào vận hành năm 2025 và bán điện cho Việt Nam.
Cùng với đó là các dự án như điện gió Savannakhet và Salavan (công suất 2x756MW), dự kiến đấu nối theo đường dây 220kV mạch kép tới TBA 500kV Hướng Hóa.
Dự án điện gió AMI Savanakhet (công suất 187,2MW) có phương án đấu nối với đường dây 200kV mạch đơn vào thanh cái 200kV trạm 500kV Hướng Hóa. Nhà đầu tư sẽ xây dựng toàn bộ công trình lưới điện phục vụ đấu nối, gồm cả đường dây từ biên giới Lào - Việt Nam về TBA 500kV Hướng Hóa.
Với hai dự án điện gió RT Savannakhet V1 (880MW) và Saravane ARL1 (380MW), phương án đấu nối sẽ là thu gom chung tại TBA 500kV của Lào, xây dựng đường dây 500kV mạch đơn đến TBA 500kV Xebahieng trên lãnh thổ Lào. Sau đó xây dựng đường dây 500kV mạch kép từ TBA 500kV Xebahieng đến TBA 500kV Hướng Hóa.
Dự án có tiến độ vào quý 4-2025 nhà đầu tư sẽ xây dựng toàn tuyến đường dây từ Lào về Việt Nam.
EVN cũng nhận được đề nghị của Tập đoàn ASEAN Group về việc xem xét phương án đấu nối các dự án điện gió với tổng công suất 1.000MW từ Lào về hệ thống điện Việt Nam. Nhà đầu tư này đề xuất 5 dự án điện gió đấu nối tại các khu vực khác nhau.
Như vậy, tính đến tháng 10-2023, EVN cho biết đã nhận được đề xuất bán điện gió từ Lào về Việt Nam với tổng công suất 4.149MW chỉ đi qua khu vực tỉnh Quảng Trị. Tuy nhiên, công suất nhập khẩu điện từ Lào về qua khu vực này phụ thuộc lớn vào tiến độ các công trình lưới điện truyền tải.
Trong đó, nếu hoàn thành TBA 500kV Hướng Hóa và các đường dây đấu nối (dự kiến từ cuối năm 2027), khả năng tiếp nhận và giải tỏa công suất khu vực này chỉ ở khoảng 2.500MW.
Đối với giai đoạn trước khi có TBA 500kV Hướng Hóa và các đường dây đấu nối, cơ bản chỉ có thể tiếp nhận từ 200 - 300MW nguồn điện từ Lào trong các tháng mùa khô (từ tháng 2 đến tháng 9).
Với các tháng còn lại của năm, nếu tất cả các nguồn đều phát cao công suất sẽ gây đầy tải, quá tải, phải điều chỉnh giảm công suất.
Vì vậy, EVN cho rằng tổng công suất nguồn điện gió được đề xuất đấu nối về khu vực Quảng Trị đến thời điểm hiện nay là 4.149MW, đã vượt quá khả năng tiếp nhận của lưới điện khu vực, đặc biệt trong thời gian chưa đưa vào vận hành TBA 500kV Hướng Hóa và các đường dây đấu nối (dự kiến cuối năm 2027).
Nhiều băn khoăn mua điện tái tạo?
EVN cho rằng khi nguồn điện mới trong Quy hoạch điện 8 đảm bảo tiến độ thì miền Trung, miền Nam có thể đáp ứng hoàn toàn.
Với khu vực miền Bắc, cung ứng điện giai đoạn 2024 - 2030 hết sức khó khăn, tiềm ẩn nguy cơ thiếu điện vào thời điểm cuối mùa khô (từ tháng 5 đến tháng 7 hằng năm) và thiếu điện năng từ năm 2025.
Do đó, việc tăng nhập khẩu điện từ Lào sẽ giúp tăng cường khả năng đáp ứng nhu cầu cho phụ tải, giảm thiểu nguy cơ thiếu điện trong các năm tới.
Theo quy định của Thủ tướng, mức giá trần nhập khẩu điện từ Lào về Việt Nam cho loại hình nhà máy điện gió là 6,95 cent/kWh (tương đương 1.700 đồng theo tỉ giá hiện hành) và chỉ áp dụng đối với các nhà máy điện vận hành thương mại trước ngày 31-12-2025.
Đối với toàn bộ hoặc một phần dự án điện gió vận hành thương mại sau ngày 31-12-2025, giá điện sẽ phải theo hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Như vậy, các nhà máy điện kể trên hầu hết đi vào vận hành thương mại vào thời điểm 2025 hoặc sau 2025. Điều này gây khó khăn cho tập đoàn này trong đàm phán giá với các nhà máy điện.
Chưa kể, về mặt kỹ thuật và thương mại còn một số khó khăn, vướng mắc.
Đó là khả năng nhập khẩu phụ thuộc vào tiến độ đưa vào vận hành TBA 500kV Lao Bảo và các công trình lưới điện đấu nối. Khung giá điện gió nhập khẩu từ Lào cũng chỉ có hiệu lực áp dụng từ 31-12-2025 và hiện chưa có hướng dẫn bổ sung nên EVN chưa có cơ sở trình chủ trương nhập khẩu với các dự án vận hành thương mại sau năm 2025.
Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Mai Duy Thiện - chủ tịch Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam - cho rằng việc mua điện từ Lào không chỉ đơn thuần về mặt kinh tế mà còn đáp ứng các mục tiêu khác nhau nhằm thúc đẩy quan hệ hai nước Việt Nam - Lào.
Tuy nhiên, việc mua điện phải đáp ứng các yêu cầu, quy định của chính phủ hai nước về quy hoạch, phát triển nguồn và lưới điện, đảm bảo an toàn hệ thống và quy trình mua bán điện nói chung.
Mua điện từ Lào giá rẻ hay đắt?
Các nguồn điện gió trong nước nếu áp dụng giá FIT 8,5 UScent/kWh với điện gió trong đất liền và 9,8 UScent/kWh với điện gió trên biển thì các nguồn điện gió nhập khẩu từ Lào có giá thành cạnh tranh hơn rất nhiều - chỉ 6,95 UScent/kWh.
Còn nếu so với các nguồn điện gió chuyển tiếp, giá trần của khung giá phát điện áp dụng cho các dự án điện gió trong đất liền là 1.587,12 đồng/kWh (tương đương 6,42 UScent/kWh), điện gió trên biển là 1.815,95 đồng/kWh (tương đương 7,34 UScent/kWh), giá trần điện gió nhập khẩu từ Lào hiện tại cao hơn giá trần của các dự án điện gió trong đất liền và thấp hơn các dự án điện gió trên biển.
Tuy nhiên khi nhập khẩu điện gió từ Lào, phía Việt Nam sẽ giảm được nguồn vốn cần đầu tư ban đầu cũng như không phải có các giải pháp giảm thiểu tác động môi trường xã hội trong nước đối với địa điểm dự án.
Bộ Công Thương phản hồi gì?
Phản hồi các kiến nghị của EVN, Bộ Công Thương cho hay trước khi trạm biến áp 500kV Lao Bảo đưa vào vận hành thì khả năng tiếp cận công suất nhập khẩu từ Lào về Việt Nam tại Quảng Trị bị hạn chế với mức tối đa là 300MW trong mùa khô.
Trong khi hai dự án Savan 1 và Ami Savnakhet kiến nghị bán điện về Việt Nam giai đoạn năm 2025, tổng công suất hai dự án đã vượt quá khả năng hấp thụ công suất của lưới truyền tải khu vực khi dự án đi vào vận hành.
Do đó, Bộ Công Thương cho rằng hồ sơ cần cập nhật đầy đủ tiến độ và tình trạng triển khai của nguồn và lưới điện khu vực giai đoạn đến 31-12-2025, đánh giá kỹ tiến độ dự kiến vận hành từng dự án và tình trạng các đường dây truyền tải được đấu nối để đảm bảo tính khả thi, phù hợp với đề xuất chủ trương đầu tư.
Theo đó, bộ yêu cầu EVN chỉ trình chủ trương nhập khẩu điện với quy mô dự án phù hợp, đảm bảo khả năng giải tỏa công suất và sự ổn định của lưới điện khu vực.
Cảnh báo thừa công suất
Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Anh Tuấn, nguyên giám đốc Trung tâm năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương), cho rằng việc nhập khẩu điện từ Lào ngày càng gia tăng là một xu thế trao đổi kinh tế thị trường hợp lý và đôi bên cùng có lợi.
Lào có tiềm năng lớn về thủy điện (khoảng 26.000 - 30.000MW) và điện gió (tiềm năng khoảng 6.000 - 8.000MW) là các nguồn năng lượng sạch với giá thành hợp lý, trong khi thị trường trong nước tương đối nhỏ.
Các khu vực phát triển dự án phần lớn tập trung tại các tỉnh biên giới với Việt Nam, thuận lợi cho việc xây dựng tuyến truyền tải điện.
* Ông đánh giá thế nào khi ngày càng có nhiều dự án điện tái tạo muốn bán điện cho Việt Nam?
- Với Việt Nam, đây là một nguồn cung cấp điện với giá thành hợp lý, phù hợp với nhu cầu điện cũng như phụ tải ngày càng cao của Việt Nam.
Hiện nay, việc xây dựng các nguồn cung cấp điện ổn định và sạch tại Việt Nam đòi hỏi thời gian, vốn đầu tư lớn, giá thành cũng không cạnh tranh như các dự án tại Lào. Điều này dẫn tới ngày càng có nhiều dự án được phát triển tại Lào và muốn bán điện cho Việt Nam.
Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, thời điểm này đã hội tụ đủ các điều kiện cần và đủ cho việc triển khai nhập khẩu điện từ Lào trên quy mô lớn.
* Tuy vậy, khả năng hấp thụ công suất có hạn do đường truyền tải và nhu cầu hệ thống. Vậy chúng ta giải quyết bài toán này thế nào?
- Việc nhập khẩu phụ thuộc vào nhiều yếu tố như khả năng truyền tải điện năng, các đường dây đấu nối liên kết khu vực. Hiện chúng ta mới đang triển khai các công tác để nhập khẩu được trong phạm vi 400 - 600MW điện từ Lào và giai đoạn sau 2030 có thể nâng cao hơn.
Cũng cần lưu ý khả năng tích hợp vào hệ thống điện của Việt Nam.
Ở miền Bắc nhu cầu cao vào các tháng 6, 7, 8 khi nắng nóng, trong khi điện gió của Lào (và cả khu vực Quảng Trị) phát được rất thấp vào mùa này. Do vậy cần phải tính toán kỹ và cân nhắc để đảm bảo tối ưu và cân bằng hệ thống điện từ các nguồn khác.
Trong bối cảnh đường truyền tải chưa đồng bộ thì việc phát triển lưới truyền tải là một nhu cầu cấp bách, cần phải tháo gỡ các ràng buộc để cho tư nhân có thể tham gia đầu tư.
Giá và phí truyền tải điện cần phải được tính đúng và đủ để khuyến khích đầu tư tư nhân nhằm giải tỏa công suất phát.
Theo tôi, để triển khai nhập khẩu điện từ Lào, cần phải đảm bảo các điều kiện như thống nhất về chủ trương chính sách của hai bên, ứng dụng khoa học công nghệ để khai thác hiệu quả nhất, chi phí giá có lợi nhất và giải tỏa được các quan ngại về an ninh cung cấp điện...
